Chuyên gia quân sự Liên Xô trong chiến tranh Việt Nam: ‘Hãy làm theo tôi!’

TP – Nhiệm vụ đa phần của những chuyên gia quân sự là đào tạo và giảng dạy, huấn luyện và đào tạo cho bộ đội Việt Nam sử dụng những vũ khí, khí tài Liên Xô viện trợ. Để trong thời hạn ngắn nhất bộ đội Việt Nam hoàn toàn có thể độc lập tác chiến, những chuyên gia Liên Xô vận dụng cách “ Hãy làm theo tôi ! ” .

Mỗi ngày huấn luyện bay tập 12 giờ

Tháng 4/1966, tại trường bay Nội Bài, những chuyên gia không quân Liên Xô khởi đầu huấn luyện và đào tạo cho bộ đội không quân Việt Nam nắm vững kỹ thuật hàng không và kỹ thuật lái máy bay. Đội ngũ phi công và đội ngũ kỹ thuật viên này từng học tại những trường không quân ở Liên Xô trong khuôn khổ những chương trình giảng dạy rút ngắn nên chưa được thực hành thực tế. Phụ trách nhóm chuyên gia huấn luyện máy bay MIG-17 là Thiếu tá Manxép còn nhóm chuyên gia về máy bay MIG-21 do Thiếu tá Anchiukhin đứng đầu. Hàng ngày những chuyên gia thao tác 12 giờ và có khi còn nhiều hơn. Ngay cả thời hạn nghỉ ngơi họ cũng phải vấn đáp những câu hỏi hoặc dạy thêm những môn toán, hóa, kỹ thuật điện … cho những học viên. Vì thiếu trầm trọng phiên dịch và một số ít phiên dịch lại chưa thông thuộc thuật ngữ trình độ do đó công tác làm việc đào tạo và giảng dạy vô cùng khó khăn vất vả. Những chuyến hướng dẫn bay tập hàng đêm do hai đội bay Liên Xô triển khai, đó là những đội bay của Đại úy V. M. Cavêrin và Đại úy V. N. Vaghin. Vì trường bay Nội Bài là tiềm năng bắn phá trọng điểm của không quân Mỹ trong khi máy bay huấn luyện và đào tạo IL-28 lại không được trang bị vũ khí, tốc độ bay cũng chậm nên mỗi chuyến bay tập vô cùng nguy hại. Nguy hiểm nhưng vẫn phải rèn luyện, thường thì một đêm những phi công Liên Xô đã tìm cách thực thi xoay vòng được 20 chuyến bay cho những học viên, có đêm còn nhiều hơn. Đầu tháng 5/1966, trong một chuyến bay đêm quanh trường bay do những Đại úy Vlađimia Mikhailôvích Cavarin và Vlađimia Nicôlaiêvích Vaghin bay mẫu, giật mình máy bay Mỹ Open và truy đuổi. Trong trường hợp cực kỳ gian truân đó, phi công V.M.Cavarin và V.N.Vaghin đã bình tĩnh hạ cánh thẳng xuống trường bay dù không có những thiết bị khuynh hướng.

Trong 2 năm 1965,1966, các chuyên gia quân sự Liên Xô đã huấn luyện 2 trung đoàn không quân tiêm kích cho QĐND Việt Nam.

Trực tiếp chiến đấu

Từ năm 1965 đến đầu năm 1968, số lần máy bay Mỹ đánh phá những tiềm năng ở miền Bắc có ngày lên đến hàng nghìn phi vụ. Chỉ tính riêng năm1966 không quân Mỹ đã xuất kích 47.910 lần từ những trường bay ở Đất nước xinh đẹp Thái Lan, Nhật Bản, Hạm đội 7 và hòn đảo Guam thực thi 6.810 vụ bắn phá vào 5.596 cơ sở ở miền Bắc. Các phi đội máy bay chiến đấu của Mỹ có nhiều loại như F-111A. F-4, F-105, pháo đài bay B52 … với những phi công Mỹ có kinh nghiệm tay nghề tác chiến và phối hợp với nhau rất hợp tác ăn ý. Nhiều loại máy bay được trang bị tên lửa không đối đất Sraicơ ( tiếng Anh là Shirke, ký hiệu AGM-45 ) uy lực, mạng lưới hệ thống gây nhiễu nên nhiều khi khí tài điều khiển và tinh chỉnh tên lửa X-75 không hề phát hiện ra tiềm năng. Hệ thống tên lửa phòng không SA-75 ( còn gọi là SAM ) đã tham gia chiến đấu từ năm 1965 nhưng lực lượng còn khá mỏng dính.

Để cấp bách chống lại đội quân khổng lồ hùng mạnh trên không của Mỹ, tháng 7/1966, Bộ chỉ huy quân đội Liên Xô quyết định hành động xây dựng tại thành phố Đusanbe ( nay là Thành Phố Hà Nội của nước Cộng hòa Tajikistan ) một trung đoàn tên lửa phòng không dưới quyền chỉ huy của Đại tá Alếchxây Đmitơriêvích Iarôxlápxép với mục tiêu sẽ đưa sang Việt Nam. Trung đoàn gồm 4 tiểu đoàn tên lửa, 1 tiểu đoàn kỹ thuật, 1 đài chỉ huy và ban tham mưu. Tất cả những đơn vị chức năng được biên chế sĩ quan, hạ sĩ quan, chiến sỹ có trình độ trình độ cao. Ngày 17/9/1966, 200 cán bộ chiến sỹ trên 3 máy bay đã hạ cánh xuống trường bay Gia Lâm. Nhóm còn lại đã bay sang TP. Hà Nội ngày 1/2/1967. Các phương tiện đi lại chiến đấu của trung đoàn được chuyển bằng xe lửa qua Trung Quốc. Ngay khi đến Việt Nam, những đơn vị chức năng tiến hành trong những khu rừng rậm của xã Trại Cau ( nay thuộc Thái Nguyên ) và cải tổ thành “ Trung tâm huấn luyện và đào tạo số 8 ” đào tạo và giảng dạy về bắn tên lửa SA-75, kỹ thuật và đài chỉ huy cho những đơn vị chức năng tên lửa phòng không của QĐND Việt Nam … Huấn luyện trong điều kiện kèm theo cuộc chiến tranh vô cùng khó khăn vất vả, nhưng trong 2 năm 1965,1966, những chuyên gia quân sự Liên Xô đã huấn luyện và đào tạo được 10 trung đoàn tên lửa phòng không, 3 trung đoàn kỹ thuật vô tuyến cho quân đội Việt Nam.

Tên lửa phòng không của Liên Xô ra đời vào đầu những năm 1950 (ban đầu có ký hiệu V-750 sau cải tiến đổi thành SA-75) được triển khai nhằm bảo vệ thủ đô Mátxcơva. Vào nửa cuối những năm 1950, Binh chủng tên lửa phòng không của Liên Xô được trang bị bộ khí tài tên lửa X-75, ban đầu khí tài này có 6 cabin sau cải tiến thành 3 cabin. Bộ khí tài này vô cùng quan trọng, có vai trò xác định tọa độ mục tiêu, kết nối tín hiệu với “bộ não” điện tử FR-15, nằm trong thân tên lửa có nhiệm vụ dẫn đường cho tên lửa bắn trúng mục tiêu. Đầu đạn một quả tên lửa SA-75 nặng 196 kg được nhồi chất nổ hecsogen. Thành phần nguyên liệu lỏng có những chất cực kỳ dễ phát nổ. Trong các quả tên lửa sử dụng khí nén áp suất tới 350 át-mốt-phe. Có máy phát điện riêng với hiệu điện thế rất cao cung cấp điện cho các trạm điều khiển. Vì kỹ thuật tên lửa của bộ đội Việt Nam khi đó bằng 0 nên việc huấn luyện rất vất vả, chỉ cần thao tác không đúng qui trình tên lửa có thể sẽ phát nổ ngay trên bệ phóng. Nạp nguyên liệu là công việc khó khăn nhất. Chiến sĩ này phải mặc quần áo bảo vệ 2 lớp, bên trong là dạ bên ngoài bằng cao su, phải đi ủng và đeo găng tay cao su, đeo mặt nạ phòng độc, đầu đội mũ cao su che kín mặt. Chiễn sĩ nạp nhiên liệu phải thao tác bằng dụng cụ trong khoảng 40 phút và sau 1 lần nạp nhiên liệu sẽ sụt khoảng 1kg thịt. Huấn luyện radar dẫn đường khi tên lửa rời bệ phóng hay tìm mục tiêu trong điều kiện màn hình vô tuyến bị máy bay Mỹ gây nhiễu càng khó khăn hơn.

Vì huấn luyện và đào tạo theo kiểu cầm tay chỉ việc nên quá trình đầu bộ đội tên lửa Việt Nam chưa thể tự thao tác, điều khiển và tinh chỉnh nên khi máy bay Mỹ oanh tạc, những chuyên gia Liên Xô phải vào những vị trí, trực tiếp chiến đấu. Trong hồi ký, Thượng úy Viachépxlap Anđrêêvích Manxốp kể, tháng 5/1965, anh đang ở trong ca bin tinh chỉnh và điều khiển chữ U giảng dạy cho bộ đội Việt Nam thì giật mình máy bay Mỹ Open trên trận địa. Anh vừa dò tìm tiềm năng trên màn hình hiển thị vừa chỉ bảo cho học viên thì máy bay Mỹ bắn tên lửa Sraicơ khiến những học viên quyết tử nhưng Manxốp suôn sẻ thoát chết. Ngày 24/10/1967, khi những chuyên gia đang đào tạo và giảng dạy cho tiểu đoàn tên lửa phòng không thứ nhất thuộc trung đoàn 274 thì máy bay Mỹ ập đến buộc những chuyên gia phải chiến đấu. Rất nhanh gọn Trung tá Êphimencô ngồi ngay vào vị trí chỉ huy, Thượng úy A. A. Pôsnhép vào vị trí điều khiển và tinh chỉnh tên lửa, quản lý và vận hành thiết bị bám sát tiềm năng bằng tay là những binh sĩ Iu. M. Bêdukhốp, M. Iu. Ivansích, N. G. Pêrêpêlixa và trắc thủ theo dõi map hỏa lực là binh nhất Tikhônốp đã cùng với bộ đội Việt Nam bắn rơi 1 máy bay F-4 …

Nguyễn Ngọc Tiến